Prawa rzeczowe

prawa rzeczowe

Prawa rzeczowe są częścią prawa cywilnego i zostały unormowane w KSIĘDZE DRUGIEJ kodeksu cywilnego (KC) w art. 140 – 352, poza spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu i hipoteką, które są uregulowane w przepisach odrębnych. Katalog praw rzeczowych jest zamknięty i zalicza się do nich:

prawa rzeczowe

Wśród praw rzeczowych ograniczonych wyróżnia się:

Prawa rzeczowe ograniczone

Schemat – prawa rzeczowe – do pobrania

I. WŁASNOŚĆ – najsilniejsze prawo rzeczowe

Prawo to daje posiadaczowi najwięcej korzyści i możliwości wykorzystywania rzeczy, w tym upoważnia go do samodzielnego dysponowania rzeczą. Jest to prawo nieograniczone żadnym horyzontem czasowym, zbywalne, dziedziczne i podlegające egzekucji. Własność jest prawem najszerszym i najsilniejszym, aczkolwiek także podlega ograniczeniom. Sposób wykonywania prawa własności został ogólnie uregulowany w przepisie art. 140 KC:

art. 140 KC
W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Do podstawowych, ale nie wszystkich, ustaw ograniczających wykonywanie prawa własności należą:

1. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (UoPLAN).

Zapisy planu miejscowego decydują o możliwym sposobie zagospodarowania i korzystania z nieruchomości znajdujących się w wyznaczonym obszarze. Plan zagospodarowania może narzucać np. nieprzekraczalne linie zabudowy, maksymalne lub minimalne wskaźniki intensywności zabudowy, wysokość i rodzaj zabudowy. Może również wykluczyć konkretny sposób korzystania z nieruchomości

2. Ustawa dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (UPB).

Prawo budowlane wymaga np. aby rozpoczęcie na nieruchomości robót budowlanych lub rozbiórkowych odbyło się po otrzymaniu i uprawomocnieniu się decyzji administracyjnej o pozwoleniu na budowę (rozbiórkę). Część robót określonych w ustawie UPB nie wymaga otrzymania decyzji, ale w takim przypadku, zamiar wykonania robót należy zgłosić odpowiedniemu organowi administracji.

Prawo budowlane zawiera także szereg przepisów dotyczących eksploatacji obiektów budowlanych, np. dotyczących obowiązkowych przeglądów.

3. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (KC).

Ograniczenie w zakresie służebności gruntowej, osobistej, społeczno – gospodarcze przeznaczenie prawa.

4. Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne.

Ograniczenie w zakresie korzystania z wód w związku z potrzebami ludności, zakazu grodzenia nieruchomości przyległych do powierzchniowych wód publicznych w odległości mniejszej niż 1,5 m od linii brzegu itp.

5. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o ochronie środowiska.

Ograniczenie dotyczące m.in. wprowadzania substancji lub energii do środowiska oraz kosztów korzystania ze środowiska.

6. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (UoOGRiL).

Ograniczenie w zakresie zasad i kosztów wyłączania gruntów rolnych i leśnych z produkcji rolnej i leśnej.

7. Ustawa z dnia 28 września 199 r. o lasach.

Ograniczenie dotyczące m.in. obowiązku sporządzania uproszczonych planów urządzania lasów i ich przestrzegania.

Należy również pamiętać o możliwości wywłaszczenia nieruchomości, czyli pozbawienia lub ograniczenia wykonywania prawa własności. Wywłaszczenie ma również zastosowanie do pozostałych praw rzeczowych, czyli użytkowania wieczystego czy praw rzeczowych ograniczonych. Żaby nie było tak strasznie, wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy dokonuje się go na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem, o czym mówi art. 21 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

II. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE – prawo rzeczowe z ograniczeniem czasowym

Można powiedzieć, że użytkowanie wieczyste jest usytuowane na drugim miejscu pod względem „siły”, zaraz po prawie własności. Podobnie jak własność, użytkownie wieczyste jest prawem zbywalnym, dziedzicznym i podlegającym egzekucji. Od prawa własności różni się głównie tym, że jest ograniczone w czasie, gdyż jest ustanawiane na okres od 40 do 99 lat. Istnieje możliwość jednorazowego przedłużenia tego prawa.

Kolejna różnica polega na tym, że użytkownik wieczysty ma obowiązek uiszczania opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego przez cały okres jego trwania. Stawki opłat określa art. 72 ust. 3 UoGN i są one uzależnione od określonego w umowie celu, na jaki nieruchomość gruntowa została oddana i wynosi:

1. za nieruchomości gruntowe oddane na cele obronności i bezpieczeństwa państwa, w tym ochrony przeciwpożarowej 0,3% ceny
2. za nieruchomości gruntowe pod budowę obiektów sakralnych wraz z budynkami towarzyszącymi, plebanii w parafiach diecezjalnych i zakonnych, archiwów i muzeów diecezjalnych, seminariów duchownych, domów zakonnych oraz siedzib naczelnych władz kościołów i związków wyznaniowych 0,3% ceny
3. za nieruchomości gruntowe na działalność charytatywną oraz na niezarobkową działalność: opiekuńczą, kulturalną, leczniczą, oświatową, wychowawczą, naukową lub badawczo-rozwojową 0,3% ceny
3a. za nieruchomości gruntowe oddane na cele rolne 1% ceny
4. za nieruchomości gruntowe oddane na cele mieszkaniowe, na realizację urządzeń infrastruktury technicznej i innych celów publicznych oraz działalność sportową 1% ceny
4a. za nieruchomości gruntowe na działalność turystyczną 2% ceny
5. za pozostałe nieruchomości gruntowe 3% ceny

Przy czym za cenę rozumie się cenę określoną zgodnie z art. 67 UoGN.

W momencie oddania nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste pobiera się pierwszą opłatę. Jej wysokość wynosi od 15% do 25% ceny nieruchomości gruntowej określonej zgodnie z art. 67 UoGN.

Podobnie jak przy własności, sposób wykonywania prawa użytkowania wieczystego jest ograniczone ustawami i zasadami współżycia społecznego, a dodatkowo jeszcze – zapisami umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

W wieczyste użytkowanie mogą być oddane tylko i wyłącznie nieruchomości gruntowe stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (gminy, powiatu albo województwa). Nie ma prawnej możliwości oddania w użytkowanie wieczyste nieruchomości stanowiących własność osoby prywatnej!

Jeżeli grunt jest zabudowany to oddanie takiego gruntu w użytkowanie wieczyste następuje z równoczesną sprzedażą posadowionych na gruncie budynków i innych urządzeń. Mamy wtedy do czynienia z nieruchomością budynkową.

Treść i sposób wykonywania prawa użytkowania wieczystego regulują przepisy Kodeksu cywilnego (art. 232 – 243) oraz ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Wygaśnięcie użytkowania wieczystego możne nastąpić:

  • z upływem czasu, na który została zawarta umowa użytkowania wieczystego,
  • na skutego rozwiązania umowy przez strony,
  • na skutek konfuzji praw, czyli jeżeli użytkownik wieczysty nabędzie własność nieruchomości której był użytkownikiem wieczystym.

UWAGA! Dnia 5 października 2018 r. weszła w życie Ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów, która ma skutecznie ograniczyć ustanawianie nowych praw użytkowania wieczystego na cele mieszkaniowe. Więcej na ten temat dowiesz się tutaj.

III. PRAWA RZECZOWE OGRANICZONE:

1. Użytkowanie (prawa rzeczowe ograniczone)

Użytkowanie jest prawem polegającym na używaniu rzeczy i pobieraniu jej pożytków, przy czym własność rzeczy należy do innego podmiotu. Co istotne, przedmiotem prawa użytkowania może być zarówno ruchomość jak i nieruchomość. Użytkowanie jest niezbywalne i wygasa wskutek niewykonywania przez lat 10, a użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmircią. Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa.

Użytkowanie nieruchomości, jako prawo ją obciążające, ujawnia się w dziale III księgi wieczystej.

2. Służebność (prawa rzeczowe ograniczone)

Służebność gruntowa:

Służebność gruntową ustanawia się na nieruchomości (tzw. nieruchomości obciążonej) w celu zwiększenia użyteczności innej nieruchomości (tzw. nieruchomości władnącej). Służebność podlega wpisowi do księgi wieczystej, przy czym dla nieruchomości obciążonej dokonuje się wpisu w dziale III księgi wieczystej, a dla nieruchomości władnącej – w dziale I Sp. księgi wieczystej. Służebność gruntowa stanowi część składową nieruchomości władnącej.

Służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat 10.

Służebność osobista:

Służebność osobista polega na obciążeniu nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej – może to być np. służebność mieszkania. Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. Służebności osobiste są niezbywalne. Nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania. Można natomiast się umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi. Służebności osobistej nie można nabyć przez zasiedzenie.

Służebność przesyłu:

Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 KC (czyli służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne), prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń.

Służebność przesyłu powstaje z mocy umowy, w drodze orzeczenia sądu lub w drodze zasiedzenia. Służebność przesyłu przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa art. 49 § 1 KC. Służebność przesyłu wygasa najpóźniej wraz z zakończeniem likwidacji przedsiębiorstwa.

3. Zastaw (prawa rzeczowe ograniczone)

Zastaw nie może być ustanowiony na nieruchomościach! Prawo zastawu może być ustanowione na rzeczach ruchomych lub na prawach zbywalnych. Odpowiednikiem zastawu dot. nieruchomości jest: hipoteka.

4. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (prawa rzeczowe ograniczone)

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (mieszkalnego lub użytkowego) jest zbywalne, dziedziczne, można dla niego założyć księgę wieczystą, podlega egzekucji.

5. Hipoteka (prawa rzeczowe ograniczone)

Hipoteka stanowi zabezpieczenie wierzytelności na nieruchomości. Podlega ujawnieniu w dziale IV księgi wieczystej.

3 thoughts on “Prawa rzeczowe

  1. Katarzyna says:

    Dzień dobry,
    Czy umowa dożywocia w rozumieniu art.908-916 KC jest ograniczonym prawem rzeczowym ? (Ja odpowiedziałbym że nie 😉 )Jak dobrze rozumiem ograniczonym prawem rzeczowym jest służebność mieszkania art. 301 KC i następne, która jest elementem umowy dożywocia. Przy wycenie nieruchomości jednak ją uwzględniamy gdyż wpływa na wartość nieruchomości.

    • 2k2 says:

      I dobrze byś odpowiedziała 🙂 Umowa dożywocia w rozumieniu art. 908-916 KC jest prawem zobowiązaniowym a nie rzeczowym.
      Podsumowując: umowa dożywocia jest prawem zobowiązaniowym a służebność mieszkania jest ograniczonym prawem rzeczowym.
      Przy wycenie nieruchomości uwzględnia się wszelkie obciążenia wpływające na jej wartość, także umowę dożywocia i służebność mieszkania.

Masz pytania? Przemyślenia? Podziel się nimi.

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

error: Content is protected !!